معرفی منابع و عوامل تولیدکننده و سازوکار تولید شکر تیغال در خراسان

لازمه بهره‌برداری پایدار و اقتصادی از مانهای گیاهی، شناسایی و تعیین پراکندگی منابع و عوامل مؤثر بر تولید آنها و اعمال شیوه‌های صحیح بهره‌برداری است. در این بررسی، با مراجعه به عرصه‌های منابع طبیعی استان و بررسی گونه‌های مختلف جنس گیاه شکر تیغال، مناطق رویشگاهی فعال از نظر تولید و بهره‌برداری مان شناسایی گردید. سپس از گیاه میزبان، عامل بیولوژیک و شکر تیغال تولید شده در منطقه نمونه‌برداری بعمل آمد. نمونه‌های گیاه و حشره با استفاده از کلیدهای گیاه‌شناسی مورد شناسایی قرار گرفت و نمونه‌های محصول شکر تیغال تجزیه شیمیایی شد. در ادامه با شناسایی عامل بیولوژیک مؤثر در تولید مان و مطالعه دقیق بیولوژی آن،‌ سازوکار تولید شکر تیغال تعیین گردید. در نهایت ضمن برآورد میزان تولید در واحد سطح و ارزیابی اقتصادی،‌ تأثیر بهره‌برداری به روشهای سنتی در ادامه حیات و بقای عوامل زنده دخیل در تولید مان (گیاه و حشره) مورد بررسی قرار گرفت. نتایج بدست آمده نشان دادند که در سه منطقه بردسکن، سبزوار و نهبندان منابع و عوامل تولیدکننده شکرتیغال موجود هستند، و لیکن بهره‌برداری محلی از محصول شکرتیغال مرسوم نیست. همچنین بررسیها نشان دادند که مان شکرتیغال بر اثر فعالیت نوعی سوسک با نام علمیLarinus onopordi از خانواده سرخرطومی‌ها بر روی گیاهی با نام علمی Echinops robustus Bunge. از خانواده مرکبان تشکیل می‌گردد. حشره مولد با داشتن یک نسل در سال،‌ زندگی و فعالیت خود را بر روی برگهای جوان گیاه میزبان از فروردین ماه شروع و چرخه آن تا مهرماه کامل می‌گردد. در واقع مان شکر تیغال حاصل فعالیت تغذیه‌ای- ترشحی لارو‌های سنین مختلف بوده که با تغذیه از بافتهای گیاه میزبان، مواد گیاهی را گرفته و پس از صرف مقداری از آن جهت رفع فعالیتهای متابولیسمی، مازاد آن همراه با ترشحات غدد بزاقی به صورت مان (پیله) ظاهر می‌گردد. بررسیهای تکمیلی نشان دادند که بهره‌برداری از مان شکر تیغال به روشهای سنتی هیچ گونه آثار تخریبی بر روی عوامل تولید‌کننده نداشته و مصادف بودن زمان بهره‌برداری با دوره دیاپوز (رکود فعالیت) حشره مولد و فرم زیستی گیاه میزبان (همی کریپتوفیت بودن) از اهم دلایل عدم انهدام آنها به شمار می‌رود.